Hoera!!! Slachtoffergedrag

Hoera!!! Slachtoffergedrag

Natuurlijk is dit niet de meest voorkomende reactie van mensen die bij anderen ervaren dat ze in de slachtofferrol gaan zitten. Meestal lijdt dit gedrag, op zijn minst, tot lichte irritatie en in het ergste geval tot het vermijden van de persoon in kwestie. En dit is heel begrijpelijk, slachtoffergedrag geeft ons een onprettig gevoel. Al is het alleen maar omdat het zo in strijd is met het gedachtengoed van de maakbaarheid van het leven. Die maakbaarheid die ons al van jongs af aan vertelt dat als we maar goed ons best doen en hard werken dat we ons eigen succes bepalen. Dit gedachtengoed vinden we terug in alle hoeken en gaten van onze samenleving en is ook terug te vinden in vele politieke overtuigingen. En deze gedachte brengt ons veel.

Maar waarom kom je dan nog steeds mensen tegen in je familie, als collega, een medewerker in je team of iemand die je begeleid, die zo overduidelijk in alles zichzelf opstelt als het slachtoffer. En kan het niet anders? Tenslotte is het zeker in begeleidingssituaties, in teams of bij veranderprocessen vaak een enorme energieslurper. Wat we er in ieder geval over kunnen zeggen is dat niet alleen de persoon die het slachtoffergedrag vertoont vast zit in een bepaalde kijk waarin haast geen ruimte meer is, maar ook degene die dit gedrag herkent en het anders wil. Tenslotte is ook de gedachte dat slachtoffergedrag niet gewenst is (in ieder geval onderschreven door het gedachtengoed van de maakbaarheid) ook een vastzettende gedachte. Een gedachten die weinig ruimte geeft voor iets anders. Kortom samen zit je vast in twee uiterste van dezelfde overtuiging. Beide overtuigingen geven vaak geen ruimte aan fenomenen als pech of het lot. En deze zijn wel degelijk een realiteit. Een groot deel van de dingen die ons gebeuren komen niet voort uit ons doordachte, overtuigende en hardwerkende houding. Het gebeurt gewoon. Zonder dat we daar enige invloed op hadden. Hoeveel ruimte geef jij eigenlijk aan lot of pech?

Maar er is nog iets wat meespeelt. Beide overtuigingen zijn stellig en willen de andere overtuiging niet toe laten. En zo verblijven we met elkaar vast zitten in een patroon van gedrag wat elkaar versterkt in plaats van helpt. Kunnen we uit dit patroon ontsnappen? Welke perspectief zou hierbij helpend kunnen zijn. Laten we eens beginnen om te kijken naar wat slachtoffer gedrag eigenlijk is. Je zou het kunnen omschrijven als het niet meer zien en erkennen waar je invloed hebt op de situatie waarin je zit. Je bent je besef van invloed kwijt. Dat overkomt ons allemaal weleens en vaak ook terecht. Er zijn situaties waarin we geen invloed hebben op de uitkomst. Maar soms ontstaat dit door een opstapeling van zaken of gebeurtenissen en raak je steeds meer je besef van invloed kwijt. Of beter gezegd het besef van invloed of het niet hebben van invloed kent niet alleen twee uiterste maar nog veel meer daartussen. En in wat daar tussen zit vinden we handvatten om nader tot elkaar te komen.

Welke gradaties kunnen we onderscheiden:

Ik word door anderen benadeeld

Anderen beleven wel eens voordeel aan mij

Ik heb wel eens een beetje invloed op anderen

Anderen staan wel eens aan mijn kant

Ik ben wel eens geliefd bij iemand

Anderen voelen zich wel eens door mij benadeeld en dit is terecht

Ik benadeel anderen wel eens.

Dit besef en dit perspectief en het kunnen uithouden, liefst zonder oordeel, dat de ander is waar hij of zij is, kan helpen in het nader tot elkaar komen. Beide uit het eigen vastzittende perspectief en op zoek naar de gradaties of het grijs. Want uiteindelijk kunnen we over alle uitspraken in de bovenstaande ladder zeggen dat deze waar zijn. Naast elkaar zijn ze allemaal waar.